Kerstmarkten, Bergparades, Traditionele Versiering, Kerstfeest
Kerst in het Ertsgebergte in Duitsland is een zeer bijzondere, gezellige en ook romantische periode in het jaar en staat bol van tradities die soms honderden jaren teruggaan en vaak een relatie hebben met de mijnbouw in de streek.
De kerstperiode zelf duurt bijna zes weken en begint op de eerste advent en eindigt op “Drie Koningen” (6 januari). Het hoogtepunt ligt op “Heiligabend”, Kerstavond bij ons. Het is een bijzonder sfeervolle tijd en bijna overal achter de ramen staan Lichtbogen die overigens ook hun oorsprong hebben in de mijnbouw. Verder heeft ieder dorp een eigen piramide, soms meters hoog, en een grote lichtboog en sommige dorpen en stadjes hebben er meer dan één. Het is dan ook een plezier om in het schemer of donker door de streek te rijden of te wandelen, zeker als het heeft gesneeuwd en die kans is groot, meestal ligt er in December al een flink pak sneeuw.
Kerst in het Ertsgebergte
Bergparades
De mijnbouw speelde vroeger een zeer belangrijke rol in het Ertsgebergte en duizenden mensen werkten in de mijnen waarbij o.a. zilver en tin gewonnen werd. Daaruit zijn ook de berg parades ontstaan die na 1768 een meer formeel karakter overnamen doordat de kleding meer een uniform karakter kreeg, enerzijds door voorschriften en anderzijds door de invoering van rangen en standen. De bergparades dienden er in vroeger tijden voor om hoge gasten van de landsheren te huldigen. Tegenwoordig wordt de traditie van de bergparades nog altijd in ere gehouden en er zijn vele verenigingen en kapellen en even zovele bergparades. Deze bergparades (“Bergmannsaufzug”) vinden plaats in de periode voor de kerst in veel dorpen en steden in het Ertsgebergte en Vogtland. De grootste bergparade echter is te beleven op de 4de advent, de laatste zondag voor kerst, in Annaberg-Buchholz, een mooie stad centraal gelegen in het Ertsgebergte. Tijdens deze parade komen alle bergverenigingen en kapellen uit het Ertsgebergte en Vogtland naar de stad en lopen mee in een uur durende optocht door de gezellige binnenstad, een muziekaal vuurwerk en hartverwarmende gebeurtenis!
Kerstmarkten in het Ertsgebergte
Ieder zichzelf respecterend dorp in het Ertsgebergte organiseert een kerstmarkt. In kleinere dorpen kan deze markt slechts een aantal dagen duren maar in de steden zijn de kraampjes, podiums en draaimolens in de hele adventstijd (tot de 24e) geopend. De grootste en gezelligste kerstmarkten zijn te vinden in Plauen, Chemnitz, Schwarzenberg, Schneeberg en met name die in Annaberg-Buchholz is uitermate gezellig en kan iedere dag worden bezocht. Opvallend op iedere kerstmarkt zijn de vele stalletjes met glühwein, gerookte vleeswaren, peperkoeken, in chocolade gedoopte nootjes en fruit en uiteraard ontbreken de stalletjes met de typische Thüringer Roster (braadworsten) niet. Verder worden er veel winterse warmhouders (schoenen, handschoenen, schapenvachten enz.), houtsnijkunst, kanten kleedjes en speelgoed en nog talloze andere lokale specialiteiten verkocht.
Traditionele Kerstversiering
Zijn we in Nederland meer gewend aan verlichte figuren in onze tuinen en diversen takjes en lampjes in de voorramen, de bewoners van het Ertsgebergte houden het meer traditioneel. Achter bijna ieder raam staat een handgemaakte Lichtboog en hebben de mensen een kerstboom maar binnenshuis schuilt er nog veel meer. Vanwege de lange traditie van de houtsnijkunst heeft bijna ieder huis wel een of meerdere handgemaakte Rookmannetjes in de woonkamer staan die heerlijke wierrookachtige geuren verspreiden d.m.v. het aansteken van houtskool kaarsjes met geurstof (“Räucherkerzen”). Ook engelen, Kerstpiramides en de streng kijkende, uniform dragende Notenkrakers (“Nussknacker”) komen in ieder huis voor, waarbij laatst genoemde minder het kraken van noten dienen dan de sier. Vaak zijn deze kerstfiguren overgeërfd en niet zelden handgemaakt door een voorouder of de vader des huizes. De verhalen die bij de oorsprong en het gebruik van deze houten voorwerpen horen, zijn vaak net zo interessant als hun uiterlijk zelf. Zo is de lichtboog meer dan een halve cirkel met wat lampjes, het zijn ware kunstwerken waarop vaak het kerkje van Seiffen afgebeeld wordt samen met de nabijgelegen school en raadhuis. Voor de kerk en huisjes wordt een “Kurrende” (kinderkoor) afgebeeld, dat is een groepje van vijf kerst zangertjes die de huizen afgaan in het Ertsgebergte van mensen die niet zelf naar de kerk kunnen komen.
Kerst Tentoonstellingen
In veel dorpen worden naast de kerstmarkten en berg parades ook speciale kerst-tentoonstellingen georganiseerd, vaak in de lokale musea. Voor volwassenen en vooral ook voor de kinderen valt er veel te kijken en te beleven: kerstdecoratie, sprookjeswerelden, speelgoed en modeltreinen uit de verleden en tegenwoordige tijd – vaak in actie – zorgen voor een gemoedelijk “voor-kerstgevoel”.
Het (Oost) Duitse Kerstfeest
Het echte kerstfeest begint op Heiligabend, de 24ste. De familie staat hierbij centraal: men gaat samen naar de kerk en woont de kerstmis of het kerstspel bij (het “Krippenspiel”) en komen na afloop gezellig bij elkaar. Om 18.00uur wordt een traditioneel gerecht gegeten (vaak gans of wild met rode kool en “Klößen”) hetgeen al een dag van tevoren werd bereid door de gastvrouw (oma of moeder). Er wordt dan in eigen kring gegeten en kerstfeest gevierd. Uit eten zoals in Nederland zou hier niet passen en de restaurants (behalve in hotels) zijn daarom vaak tijdens de kerstdagen gesloten. Meestal worden op kerstavond, na het eten, de cadeaus uitgepakt (“Bescherung”). In sommige families vindt dit volgens hun eigen traditie pas op eerste kerstdag, na het ontbijt plaats. In ieder geval zorgen de genoemde kerstdecoraties voor de bijzondere sfeer: de kaarsjes in de boom en de lichtbogen branden en zorgen er ook voor dat de piramiden draaien terwijl de Räucherkerzen een lekkere geur verspreiden. Niet zelden wordt de muziek van de familie zelf gemaakt (van traditioneel op de “Zither” tot modern op gitaar of keyboard).
Eerste Kerstdag
Op eerste Kerstdag worden ‘s morgens vroeg, iets na vijf uur, overal de kerkklokken geluid om aan te kondigen dat de nachtmis gaat beginnen, zo rond zes uur. De overige twee dagen worden veelal met de familie doorgebracht en ook dan is het openbaar leven nog in een toestand van uitzondering: aangepaste dienstregeling van het openbaar vervoer, winkels zijn gesloten en dit geldt veelal ook voor de restaurants. Voor afwisseling zorgen diverse evenementen, van georganiseerde wandelingen en mogelijkheden voor wintersport tot concerten en avondlijke gezelligheid met vaak vrije entree (“Weihnachtstanz”). Na tweede kerstdag komt het leven weer op gang hoewel de versieringen blijven staan tot de 6de Januari.
Rauhnächte, Innernächte of Unternächte
Er bestaat in het Ertsgebergte een begrip dat heet “Rauhnächte”, in de volksmond ook aangeduid met “Innernächte” of “Unternächte”. Dit zijn de twaalf nachten die vallen tussen de zonnewende op 21/22 December en 6 Januari en dit begrip en de gebruiken vinden hun oorsprong in de Keltische tijd. In deze periode is de natuur volledig tot stilstand gekomen en het is ook van oudsher een periode van bezinning, van rust, het loslaten van het oude jaar, het vooruitkijken naar het nieuwe jaar en het is ook een tijd om met familie door te brengen. Er is veel (bij)geloof verbonden aan deze periode van het jaar. Zo wordt er gezegd dat dromen uit deze periode uitkomen in de overeenkomstige maand. Zo zou er ook voor de Rauhnächte goed schoongemaakt moeten worden, hetgeen donkere gedachten en ziekten zou verdrijven. Kinderen die in deze tijd geboren worden zouden bijzondere gaven hebben en veel geluk hebben in hun leven. Wie in deze periode met deuren smijt zal in het nieuwe jaar onrust krijgen in huis. Kruiden zouden in deze tijd een bijzonder krachtige werking hebben. Ook het weer speelt een rol, als er veel wind is zal er een onrustig jaar aanbreken, mist daarentegen zou er voor zorgen dat oude problemen bijgelegd worden maar ook dat er een nat jaar aanbreekt. Zonnig weer brengt een warm en droog jaar en bloemen van vorst op de ramen en sneeuw zorgen voor een oogstrijk jaar.
Houtsnijkunst